Татарстан Республикасы территориясендә урманнарның югары янгын куркынычы турында шторм кисәтү

Хөрмәтле гражданнар! «Татарстан Республикасы Гидрометеорология һәм әйләнә-тирә мохитне мониторинглау идарәсе» ФДБУ хәбәр итә:

2021 елның 11 маеннан 17 маена кадәр Татарстан Республикасы территориясендә урманнарның янгын куркынычы югары булуы көтелә (4 сыйныф).

Янгынның төп билгеләре: янык исе, томан төтене, кошлар, хайваннар, бөҗәкләрнең үз-үзләрен тотышы, аларның бер якка күчүе, горизонттагы төнге таң.

Урман янгынын ничек сүндерәләр? Янгын кырыйларын яфраклы агач ботаклары белән сундеру, янгын кырыйларын көпшәк туфрак белән күмү һәм ут хәрәкәт иткән юлда җир полосалары, киң канаулар төзү юлы белән.

Әгәр ут торак пунктка якынлашса нишләргә? Кешеләрне, беренче чиратта балаларны, хатын-кызларны һәм картларны эвакуацияләргә кирәк. Кешеләрне утның перпендикуляр таралуына юнәлештә чыгарырга яки чыгарырга кирәк. Юллар буйлап, шулай ук елгалар һәм инешләр буенда, кайчагында Су буйлап хәрәкәт итәргә кирәк. Авыз һәм борын төтенләгәндә юеш мамык-марля бәйләвечен, сөлге, кием белән капларга кирәк. Үзең белән документлар, акча һәм иң кирәкле әйберләрне генә алырга. Шәхси әйберләрне янган конструкцияләрсез Әгәр эвакуацияләнергә мөмкинлек юк икән (торак пунктларда массакүләм янгыннар), герметизацияләшкән таш биналарда, гражданнар оборонасы сыену урыннарында яки зур ачык мәйданнарда, стадионнарда һ.б. урыннарда яшеренеп көтеп кенә торасы кала.

Урманда янгын чыккан очракта, паникага бирелмәгез. Башта хәлне тиз анализлагыз. Рельефның югары ноктасына яки биек агачка менегез, янгын учагы булган урынны табыгыз, ут таралу юнәлешен һәм тизлеген билгеләгез, сулыкның, сазлыкның, урман читенең, торак пунктларның урнашуын билгеләгез.

Юл киселгән икән, утраулар, сай урынларда, сазлыкларда, скаль биеклектә янгыннан качарга кирәк. Уттан качу урынын агачлардан ераграк табыгыз.  (тамырлар янганда тавышсыз егылырга мөмкин). Ут якынлашканда, киемнәрне су белән чылатыгыз, суга ятыгыз (ләкин камыш янында түгел). Сай елгада баш белән йокы капчыгына төрерләнегез аны һәм кием-салымны су белән юешләтеп. Янгын чыганагында булып, вакыт-вакыт әйләнеп торыгыз, кипкән кием участокларын чылатыгыз, йөзегезне күп катламлы юеш бәйләвеч белән саклагыз (марлядан яхшырак). Янгын учагына эләккәндә нейлон, капрон һәм башка эрегән кием-салымны салыгыз, янучан һәм җиңел ялкынсынучы кирәк-яраклардан арыныгыз.

Әгәр дә сез урманда кечкенә генә янгынга юлыксагыз, аны туктатырга һәм бер үк вакытта, мөмкинлек булса, кемнедер якындагы торак пунктка яки урманчылыкка ярдәм сорап җибәрергә кирәк.

Урман янгыннары вакытында үзеңне ничек тотарга

Урманда янгын еш кына кеше гаебе белән килеп чыга – бу ут белән саксыз эш итү дә, сүнмәгән учак та, шырпы яки тәмәке ташланган шырпы да, балалар шуклыгы да. Кайчакта янгын килеп чыгу сәбәбе яшен булырга мөмкин, әмма мондый очраклар сирәк. Урманда утлы бәлә-каза белән бәрелешергә туры килсә, нәрсә белергә кирәк соң? Урман янгынына ничек юл куймаска? Янгын чыккан очракта нишләргә?

Урмандагы янгынны ничек булдырмаска

Беренчесе-ял итүгә яки походка әзерлек. Үзе белән чиләк, балта һәм көрәк алырга киңәш ителә. Бу, әлбәттә, яхшы, әгәр сез җыелдык барырга төркеме биш һәм аннан да күбрәк кеше. Әгәр поход ялгызмы? Ялгыз турист үзен чиләкләр һәм терәкләр белән тулыландырмый. Ялгыз йөрү өчен (янгын ихтыяҗы аркасында гына түгел) складлы сапер көрәге тышлык белән сатып алырга (аның якларын үткерләргә кирәк) киңәш ителә. Шулай итеп, ул сезгә көрәк һәм балта булып хезмәт итәчәк.

 Икенчесе-урманда учакны үрчеткәндә барлык саклык чараларын да катгый үтәргә кирәк. Учакны агачлар астында үстерергә ярамый. Коры үләннәр, агач төпләре күп булган җирдә учак ясарга ярамый. Учакны алдан ук әзерләргә яки иске учакны файдаланырга тырышырга кирәк.

Туктап тору вакытында

Алтын кагыйдә бер-беркайчан да учакны караучысыз калдырырга ярамый! Әзерләнгән ягулык запасын өч-биш метрдан ераграк тотарга кирәк.

Бик югары учак үрчетергә кирәкми, әгәр дә ул нинди дә булса аерым кирәклекне таләп итми (сигнал учагы, мәсәлән). Учакның мөмкин кадәр азрак очкын бирүен, бигрәк тә җилле һава торышы вакытында күзәтегез. Җил булган очракта, ут аерганда аның көчен һәм юнәлешен исәпкә алыгыз, чөнки очкан очкыннар үлән яки агач яфраклары януга китерергә мөмкин. Коры яфраклы ботаклар (дары кебек яна) кулланмаска тырышыгыз, чөнки учактан очкыннар гына түгел, ә бөтен бер ялган яфраклар да таралачак. су запасы булырга тиеш.

Киткәч, учакны яхшылап сүндерергә, су салырга һәм җир сибәргә кирәк. Учак сүнде дип инанырга. Үз артыгызда тәртип калдырыгыз, һәм, әйткәнчә, хәерле юлга!

Урманда янгын белән очрашканда нәрсә эшләргә

Әгәр сез яңа янгынны тапсагыз - мәсәлән, кечкенә генә үлән палы яки кемдер ташланган учак янында ага торган урман тактасын таптыгыз, моны үзегез сүндерергә тырышыгыз. Кайчагында ялкынны су басу да җитә (дөрес, көтәргә һәм үлән яки аслык, чыннан да, тамырлары эреми, югыйсә ут янә пәйда булырга мөмкин).

Килеп туган хәлне дөрес бәяләргә тырышыгыз. Конкрет шартлардан чыгып, сез янгынны мөстәкыйль сүндерәчәксезме, әллә сезгә ярдәм кирәк булачакмы, дип хәл итегез. Үз көчегезне бәяләп бетермәгез. Әгәр сез янгынны күрсәгез, аны сүндерергә тырыштыгыз, тик берни дә чыкмады, ә ул көчлерәк яна башлады, бәла-казага эләкмәс өчен, вакытында ераграк китәргә кирәк.

Махсус хезмәтләрне тиз арада хәбәр итү мөмкинлеге оптималь булачак. Гадәттән тыш хәлләр министрлыгы хезмәтләре («01» телефоны), ЕДДС («112» телефоны), егерь, лесничийлар шундый булырга мөмкин. Төркем белән барган вакытта төркем әгъзаларыннан авыр кирәк-яраклар алырга һәм аны якындагы торак пунктка яки автомобиль трассасына Посыльный сыйфатында җибәрергә кирәк. Калган төркем әгъзаларына маршруттан чыгып, янгын урынына чыгып китәргә кирәк. Сез бер-берегезне күздән югалтмагыз.

Вәзгыятьнең кинәт үзгәрүен (тизлек һәм җил юнәлешләренең үзгәрүен) исәпкә алыгыз. «Тизлектә янгын белән ярышмыйча», ягъни җилгә каршы яки җил юнәлешенә таба борылып, ут өчен ышанычлы киртәләр (минераль туфрак һәм елгаларның киң полосалары) артыннан чыгып китәргә тырышыгыз. Бик еш бердәнбер куркынычсыз зона булып янган участоклар тора, әгәр дә бу торфяниклар булмаса.

Шунысын исегездә тотыгыз: ут җилгә каршы да (кызурак), аңа каршы да (акрынрак), тау итәге буйлап аска караганда шактый тизрәк хәрәкәт итә.

Тәүлеклек янгын режимы бар. Еш кына яну иртә белән чык кипкәннән соң башлана (иртәнге 9-10 сәгать тирәсе) һәм кичке чоңгыл төшү белән туктала (кичке 20-21 сәгать). Төнлә янгын «йоклый». Иң көчле янгын гамәлдә һәм тиз арада төш вакытында тарала – 13-17 сәгатьләрдә яңгыр явар алдыннан кич белән янгынның януы көчәя. Бик коры, эссе һава торышы булганда (5нче сыйныф) янгыннар шулай ук төнлә дә тарала, гәрчә, кагыйдә буларак, төнге вакытта бары тик түбән һәм аслык салу формасында гына бар икән.

Яну учагы кечкенә булса.

Әгәр дә сез барлыкка килә торган янгынны һәм янгын учагын вакытында сизгән очракта, зур булмаган мәйданга ия икән, сез мөстәкыйль рәвештә аны локальләштерү һәм сүндерү карарын кабул итә аласыз. Сулык янында утны су белән тутырыгыз, ялкынны юеш ана белән бәреп төшерергә була. Янган үләнне ватылган ботаклардан «себерке» ярдәмендә сүндереп була. Шул ук вакытта төп ут ягына таянучы хәрәкәтләр белән бәрелешергә кирәк. «Себеркене» берничә бәрелгәннән соң, ул үзе янып китмәсен, ә җылынган ягы бераз суынып өлгерсен өчен, кулга борып җибәрергә кирәк.

Сак булыгыз, торфяник яна

Бу бик куркыныч күренеш. Төтен күзгә бәрелә, сулау бик авыр. Бәла-каза зонасыннан җил җибәрү буенча китәргә кирәк, төтен һәм ут сезнең артта калсын өчен. Аяк астында кайнар җир генә дигән сүз: сез зур куркынычта. Торф янганда, ут еш кына җир астына китә, анда бөтен бер участокларны яндыра, бушлыкны хасил итә. Мондый шартларда хәрәкәт иткәндә, озын колга белән юлга чыгыгыз.

Исегездә тотыгыз, янган торф температурасы 600 градуска якын, ә чыгу бик авыр булырга мөмкин.

Янгын зонасыннан чыккач.

Янгын зонасыннан чыккач, бәла-каза турында максималь кыска вакыт эчендә хәбәр итәргә кирәк. Хәвефле хәбәр тапшырганда танылган янгын координатлары, аны күргәнегез һәм барлыкка килүнең фаразланган сәбәбе (хәтта әгәр дә моның сәбәбе сез үзегез булса) турында сөйләгез

Һәр кеше нәрсә эшли ала.

Һәр табигать территориясендә ут белән бик сак булыгыз.  Түбәндәге кагыйдәләрне үтәгез:

- кырларда, кырларда коры үлән яндырмагыз. Әгәр сез күрерсез, ничек бу эшлиләр, башка, тырышыгыз, аларны туктатырга һәм аңлатырга, дип улән палы бик куркыныч;

- коры урманда яки торфяникта учакны үрчетмәгез. Барыннан да элек, учакның минераль туфракта (ком яки балчык) урнашуына инаныгыз. Учакны якканче, урман аскынын учактан һәм аның тирәсендә бер метр радиуста җыегыз;

- китәр алдыннан учакны яхшылап ябыгыз. Шуннан соң көлне кырыгыз һәм аның астында күмерләр сакланмаган икән, тагын бер кат ябыгыз. Әгәр дә аңардан төтен яки пар килсә, су сибкән учактан китмәгез. Учакка су сибү турында алдан кайгыртыгыз;

- беркайчан да сүндерелмәгән шырпы яки тәмәкене ташламагыз, урманда төрле пиротехник эшләнмәләр: петардалар, бенгаль утлары, шәмнәр һ. б. лардан файдаланмагыз;

- урманга автомобильләрдә, бигрәк тә мотоциклларда кермәгез. Глушительнең очкыннары янгын чыгарырга мөмкин, бигрәк тә коры урманда;

- дусларыгызга һәм танышларыгызга аңлатып бирегез: аларның саксызлыгы янгыннарга сәбәп булырга мөмкин.

Привентив чаралар (башка сүзләр белән әйткәндә – саклык) - урман янгыннарына каршы көрәшнең иң нәтиҗәле ысулы. Моны дөньяның күп кенә илләре тәҗрибәсе раслый.