История района

Район үзәге:  Аксубай шәһәр тибындагы поселок, Территориясе: 1440,1 кв. км Халык саны: 26 162 кеше  423060 Татарстан Республикасы,  Аксубай штп,  Ленин урамы, 8 йорт Тел .: (84344) 2-85-04; факс: (84344) 2-77-03 Электрон почта:  aksuba@tatar.ru, Sovet.Aksubaevo@tatar.ru 

Аксубай районы үзәге- "Аксубай" шәһәр тибындагы поселок . Казаннан 210 км көньяк-көнчыгышта, Көнбатыш Кама Аръягының урман-дала зонасы, Олы Сөлчә (Олы Чирмешән елгасы кушылдыгы) елгасы янында, Нурлат тимер юл станциясеннән 58 км төньякта урнашкан. Чистай, Нурлат, Чирмешән, Алексеевск һәм Яңа Чишмә районнары белән чиктәш.

Районда  барлыгы  26 162 кеше яши, шуларның 12984 ир-ат, 13178 хатын-кыз. Халыкның күпчелеге чуаш милләтеннән. Аларның саны 11 119 кеше (42,5%). Татарлар – 9 994 кеше (38,2%), руслар - 4 892 кеше (18,7%), башка милләтләр-157 кеше (0,6%).

Аксубай районы административ-территориаль берәмлек буларак 1965 нче елда оеша.    Татарстан Республикасы 48-ТРЗ номерлы 31.01.2005 елгы  Законы нигезендә  Аксубай шәһәр тибындагы поселогы һәм 20 авыл җирлеге чикләре билгеләнгән. 

 Күрше республикалар белән чикләре юк.                                              

       Район территориясе 1439,16 кв. км, шул исәптән авыл хуҗалыгы билгеләнешендәге җирләр мәйданы-1050 кв. км.  

 Аксубай атамасының килеп чыгышы турында берничә риваять бар:

 Беренчесе: нигез салучы  Акспай исеме буенча .

 Икенчесе: Ак-су елгасы исеме буенча. Мондый елга урта гасырларда ныгытма - шәһәр янында ага торган булган. Хәзерге вакытта бу елга кипкән.

 Өченчесе: Ак су бай-ак суга бай. Чыннан да, Аксубайда су минераль тозларга бай.

  1771-1773 елгы сакланган документларда  - Аксубай авылы Казан губернасы Чистай өязенең Иске Ибрай волостена керә.

  18 гасыр ахырында волость үзәге Иске Ибрайдан Аксубайга күчерелә һәм Аксубай волосте барлыкка килә.

 1973 елда Аксубай эшчеләр поселогы, 2006 елда шәһәр тибындагы поселок статусы  ала.

Аксубай районы урман-дала зонасында урнашкан

Районның рельефы - тәбәнәк тигезлек (биеклеге 125-150 м), вак елга үзәннәре белән аз гына бүлгәләнгән.Иң зур елгалар-Олы һәм Кече Сөлчә.

Климаты уртача континенталь. Ул җылы дымлы җәй (июльдә һаваның уртача температурасы 18,6 градус) һәм тотрыклы кар капламы белән уртача салкын кыш белән характерлана. (40-70 см)

Урман биләмәләре 31700 га (район мәйданының 21%) били. Катнаш урманнар өстенлек итә.

Хайваннар дөньясы урман һәм дала зонасында яшәүчеләрдән тора: поши, кабан, бүре, төлке, куян, тиен. Вагракларыннан - рысь, сусар (таш һәм урман сусары) теркәлгән.

Районда 100 дән артык кош төре очрый. Алар арасында суер, көртлек, соры кыр тавыгы, челән, соры торна,  һ. б. бар.

Елгаларда кондыз, ондатра, чәшке, төрле балык төрләре яши. Районда файдалы казылмалардан комлыклар, балчык, торф, мергель, известьташ, нефть, битум чыганаклары бар. Районның экологик хәле тотрыклы. Чистарту корылмалары һәм каты калдыклар полигоны бар..

Район сәнәгать җитештерүе нефть чыгаручы компанияләрнең структур бүлекчәләреннән гыйбарәт :«Нурлатнефть» НГДУ, «ТатРИТЭКнефть»НГДУ , ДНГ ' Демкино 'АО ' ТАТЕХ', ОП ООО 'МНКТ';

Азык-төлек һәм эшкәртү тармаклары («Производство предприятиесе» ҖЧҖ, «Гарант» сәнәгать мәйданчыгы» ИК ҖЧҖ, «Самаренкин А.К.» КФХ  ГБУ Аксубай Лесхоз"); төзелеш индустриясе предприятиеләре (СК "Максад" ҖЧҖ, "Стойсервис" ҖЧҖ, ИП Зәйдуллин Х.Н.); йөк ташу белән шөгыльләнүче предприятиеләр ("Транспортник" ҖЧҖ һәм ИП пассажир ташу белән шөгыльләнүче Елисеев А.Б.).

Авыл хуҗалыгы терлекчелек тармагына юнәлдерелгән - сөт-ит терлекчелеге, ат , сарык үрчетү, кошчылык;   арыш,  бодай, арпа, борчак, кукуруз, май культуралары: көнбагыш һәм рапс үстерү. Районда «Аксу Агро» ҖЧҖ (Агроинвест ИК), «АКСУ АГРО» агрофирмасы ҖЧҖ (Чистай ХК), Идел-Селект ҖЧҖ, «Актай» АПК ҖЧҖ, «Актай» АПК ҖЧҖ, МОЛКО (Чистай ХК) ҖЧҖ, «Актай» агрофирмасы ҖЧҖ, «Колос» ҖЧҖ эре авыл хуҗалыгы товар җитештерүчеләре эшчәнлек алып бара. Моннан тыш, авыл хуҗалыгы продукциясен җитештерү белән 60 крестьян-фермер хуҗалыгы шөгыльләнә, шулардан 30 гаилә фермасы.

Халыкка мәдәни хезмәтне 28 авыл, 1 район мәдәният йорты ,30 клуб, үзәкләштерелгән китапханәләр системасы, 39 китапханә, балалар сәнгать мәктәбе башкара. Районда 4 халык театры, халык  бию ансамбле, «Уяв»чуаш фольклор ансамбле эшли. Биредә татар, чуаш һәм рус мәдәниятенең милли үзәкләре бар. Көнкүреш хезмәте күрсәтү өлкәсенә түбәндәгеләр керә: чәчтарашханә; фотоателье; аяк киеме ремонтлау остаханәләре; көнкүреш һәм радиоэлектрон техниканы ремонтлау , мебель җитештерү, металл конструкцияләр ясау цехлары һ. б. Халыкка медицина ярдәмен сәламәтлек саклау учреждениеләре  күрсәтә:  үзәк район хастаханәсе, Иске Ибрай участок хастаханәсе, 3 табиб амбулаториясе һәм 53 фельдшер - акушерлык пункты..

Балаларны тәрбияләү белән 30 гомуми белем бирү , 12 мәктәпкәчә белем бирү  һәм 1 «Аксубай универсаль технологияләр техникумы» урта махсус белем учреждениеләре шөгыльләнә. Балаларга өстәмә белем бирү  район мәктәптән тыш эш үзәгенә йөкләнгән.

Аксубай районы халкына һөнәри социаль хезмәт күрсәтү белән «Нежность» халыкка социаль хезмәт күрсәтү үзәге шөгыльләнә, аңа көндезге тору бүлеге, гаиләләргә һәм балаларга социаль ярдәм бүлеге һәм  өйдә халыкка социаль хезмәт күрсәтүче 4 бүлек керә.

Районда өлкән яшьтәге инвалидлар өчен Федоровка интернат-йорты, балалар һәм яшүсмерләр өчен «Мечта»социаль приюты эшли.

Район территориясендә 3 чиркәү, якшәмбе мәктәбе һәм 23 мәчет эшли.

Балалар һәм яшьләрнең спорт-сәламәтләндерү эшенә зур игътибар бирелә. Районда 8 филиалы булган балалар һәм яшүсмерләр спорт мәктәбе, картинг - клуб, шахмат клубы, ипподром, яшьләр үзәге эшли .

Аксубай районы спортчылары төрле ярышларда республика беренчелеге призерлары.

Район территориясендә 185 археология һәйкәле бар: борынгы халык, болгар шәһәрлекләре, кабер ташлары, курганнар. Тарих, мәдәният һәм архитектура һәйкәлләре республика реестрына түбәндәгеләр кертелгән:

Дмитриевка авылында алпавыт Н.А. Жукова акчасына 1887 елда төзелгән Казан - Богородицкий чиркәве;

Элеккеге биналар - 1910 елда алпавыт В.В. Марковников тарафыннан ачылган техник училище, анда малайлар тимерчелек эшенә өйрәнгәннәр;

Яңа Үзи , Яңа Ибрай , Иске Татар Әдамы авылларында 1910-1913 елларда төзелгән мәчетләр;

Дәүләт банкы бинасы (1913 ел);

Туган ягы Беловка авылында шагыйрь Полорусов-Шелеби һәйкәле  .

Күпсанлы кунаклар  Х.Туфан, Г.Кашапов,  туган якны өйрәнү музейларында булалар. Чишмәләр: «Изге чишмә», «Ольгин родник» һ.б.

Аксубай ягы - күп кенә күренекле язучы, шагыйрь, галим, мәгърифәтче, дәүләт эшлеклеләре һәм сәнгать кешеләренең туган җире.  Төбәк тарихы битләренә алтын хәрефләр белән язучы һәм шагыйрьләр Нәҗип Думави, Полорусов-Шелеби, Хәсән Туфан, Ефрем Алмиев, Газиз Кашапов, Михаил Егоров (Сениэль), дәүләт һәм сәясәт эшлеклесе Рәис Беляев, философ һәм мәгърифәтче Галиәсгар Гафуров һ.б. исемнәре язылга

Соңгы яңарту: 2025 елның 4 июне, 08:16